Etymologia cukrzycy

Hipokratesowi (ok. 460—377 p.n.e.) cukrzyca była prawdopodobnie nie znana, nie wspomina bowiem w pozostawionych dziełach ani o jej obja­wach, ani o leczeniu. Podług żyjącego w V w. n.e. lekarza bizantyjskiego Cae- liusa Aurelianusa określenie diabetes (w dosłownym tłumaczeniu „syfon”, ale także „przechodzenie”, „przeciekanie”, od starogreckiego słowa diabaiano — biegnę na przełaj) wprowadził, a w każdym razie przekazał następnym poko­leniom, około 270 roku p.n.e. Demetriusz z Apamei, następca Erasistratosa z Aleksandrii (310—250 p.n.e.) — przedstawiciel helleńskiej szkoły medycznej. W ten sposób zaznaczył on odrębność wyróżnionego już wcześniej przez Apo­loniusza z Memphis (ok. 350 r. p.n.e.) zespołu wielomoczu (hydrops sine re- tentlone) od zespołu puchliny, bębnicy i obrzęków (hydrops cum retentione): „Sed melius Demetrius Apameus ab hydrope discrevit cum qui sine dilatatione połum liąuoiem per urinam egerił, diabeten appellans”. Dzieła Demetriusza z Apamei niestety zaginęły i określenie diabetes pojawia się w zachowanych tekstach po raz pierwszy w opisie pozostawionym przez Areteusza z Kapado- cji (ok. 81—138 n.e.), najlepszym i najdokładniejszym opisie cukrzycy, jaki przekazała nam starożytność: Areteusz sądził także, że nazwa diabetes, używana za jego czasów prawdo­podobnie już dość powszechnie, wywodzi się stąd, że w tej chorobie ciecz „… nie zatrzymuje się w organizmie, a tylko wykorzystuje człowieka niczym rurę, poprzez którą przepływa…”. Z pism żyjącego nieco później Galena (129— —199 n.e.) wynika, że dla określenia zespołu odpowiadającego cukrzycy lub jej głównym objawom obok nazwy diabetes używano także innych terminów, jak hydiops ad matulom („wielomocz do nocnika”) czy dipsakos („choroba z pragnienia”), jednak obie te nazwy zostały zarzucone jeszcze w starożytności. Zdaniem Galena przyczyna choroby tkwiła w nerkach i pogląd ten przetrwał blisko 1500 lat.