Empiryczne leczenie cukrzycy

Chociaż lekarze przez wiele wieków mylnie interpretowali istotę cukrzycy, to jednak podejmowali próby leczenia, opartego na obserwacji i doświadczeniu, co dawało pewne rezultaty. Już w encyklopedycznym dziele Aulusa Corneliusa Celsiusa (25 p.n.e. do 50 n.e.) „De Medicina” odnajdujemy zalecenie wstrzemięźliwości w jedzeniu oraz wykonywania ćwiczeń fizycznych w zespole objawów, odpowiadającym obrazowi klinicznemu cukrzycy. Znaczenie leczenia dietetycznego doceniał też Paracels, który w tej chorobie stosował okresowe głodzenie. Jednak nowoczesny okres leczenia dietetycznego cukrzy­cy zapoczątkował angielski lekarz John Roiło (zm. 1809), publikując w 1796 r. swoje obserwacje dowodzące skuteczności zastosowania u 34-letniego pacjenta — chętnie w piśmiennictwie cytowanego kapitana Mereditha — diety mięsnej, będącej w istocie rzeczy-dietą ze znacznie ograniczona zawartością węglowodanów. Od tego czasu, poprzez cały wiele XIX, aż do początku bieżącego stulecia, leczenie dietetyczne cukrzycy przeszło wielki, ale też różnokierunkowy rozwój. Obok powszechnie stosowanej diety mięsnej Rudolf Eduard Kulz (1845—1895) wprowadził dietę wzbogaconą o tzw. nieszkodliwe węglowodany, do których zaliczył fruktozę, inulinę, inozytol, mannitol, laktozę. Nieco więcej węglowodanów zawierały także wprowadzane później diety: mleczna Wilhel­ma Winternitza (1835—1917), owsiankowa Carla v. Noordena (1858—1944), zbo­żowa Wilhelma Falty (1875—1950). Warto zaznaczyć, że już w drugiej połowie XIX w. proponowano także podawanie chorym na cukrzycę dużej ilości węglo­wodanów, w tym cukru, celem uzupełnienia strat i ograniczenia przekształcania się białka w cukier (Piorry, Schiff). Inny kierunek reprezentował Karl Petren (1868—1927), który w zalecanej bogatotłuszczowej diecie ograniczał nie tylko węglowodany, ale także białko, będące głównym substratem glukoneogenezy. Znacznie mniejsze były rozbieżności, jeżeli chodzi o wartość energetyczną (kaloryczność) poszczególnych diet. Słynne powiedzenie Bouchardata: „Mangez le moins possible”, które sformułował po stwierdzeniu poprawy u wielu swo­ich chorych na cukrzycę w okresie głodu w czasie oblężenia Paryża w 1871 r. stało się dla wielu pokoleń lekarzy naczelną zasadą dietetycznego leczenia tej choroby. Szczególnie konsekwentnym jej zwolennikiem stał się Frederic Madi­son Allen (1879—1964), który wychodząc z założenia, że na tolerancję węglo­wodanów wywiera wpływ nie tylko zawartość wielocukrów w pożywieniu, ale także jego wartość energetyczna (kaloryczność), zalecał znaczne ogranicze­nie zawartości dżuli (kalorii) w diecie chorych na cukrzycę — aż po okresowe głodzenie. Postępowanie to powodowało ustępowanie dolegliwości i poprawę wskaźników laboratoryjnych (zmniejszenie i ustępowanie cukromoczu), jednak z reguły doprowadzało chorych do stanu znacznego niedożywienia. W okresie bezpośrednio poprzedzającym wykrycie insuliny metoda leczenia cukrzycy za­lecana przez Allena była powszechnie stosowana, a niektóre jej zasady są przestrzegane do chwili obecnej.