Genetyczna transmisja w cukrzycy typu 2

Podobnie jak nie jest wyjaśniony ostatecznie sposób dziedziczenia cukrzycy typu 2, tak też nie jest dokładnie poznany mechanizm (mechanizmy), poprzez który zmutowany gen lub zespół genów prowadzą do wystąpienia choroby. Podawane w piśmiennictwie hipotezy na temat genetycznej transmisji w cukrzycy, które można odnieść do cukrzycy typu 2. W istocie rzeczy to zestawienie stanowi przegląd postępu wiedzy w tych wszystkich dziedzinach, które wiążą się z nauką o cukrzycy.
Głównym zaburzeniem, które jest bezpośrednią przyczyną wystąpienia klinicznych objawów cukrzycy, jest niedobór insuliny. W przeciwieństwie do cukrzycy typu 1, w której wskutek zniszczenia komórek B występuje ostatecznie bezwzględny deficyt insuliny, w cukrzycy typu 2 ma on początkowo, a nieraz przez długi okres trwania choroby, charakter względny. Oznacza to, że mimo zachowanej, a niejednokrotnie zwiększonej czynności wydzielniczej komórek B, ujawniają się metaboliczne i morfologiczne skutki niedoboru insuliny. Może on być następstwem jej ograniczonej lub nieprawidłowej biosyntezy i wyda¬lania (wyrzutu) przez komórki B, bądź też zwiększonego zapotrzebowania na ten hormon spowodowanego jego szybszym unieczynnianiem, nadmiarem czynników działających antagonistycznie wobec niego lub tkankową opornością. Tymi mechanizmami tłumaczy się diabetogenne działanie genów w cukrzycy typu 2.
Już dość dawno wyrażono przypuszczenie, że zmiana sekrecji insuliny (zmniejszenie, opóźnienie), obserwowana w cukrzycy typu 2, może być następstwem mutacji typu „regulatorowego” doprowadzającej do zmniejszenia wytwarzania m-RNA (zaburzenie transkrypcji) lub też mutacji powodującej za¬burzenie translacji kodu genetycznego w rybosomach komórek B wysp trzustkowych. Ta dość ogólnie sformułowana hipoteza znajduje obecnie częściowo potwierdzenie w badaniach polimorfizmu ludzkiego genu insulinowego oraz w odkryciu u ludzi genetycznie uwarunkowanych zmian budowy cząsteczki insuliny. Polimorfizm ludzkiego genu insulinowego omówiono na str. 74. Istotne znaczenie mają tu: supozycja, że genotyp homozygotyczny utworzony przez parę dużych alleli tego genu (UU) determinuje wytwarzanie mniejszej ilości insuliny, natomiast nie wpływa na zmianę jej budowy, oraz obserwacja, że ta genetyczna nieprawidłowość może wyjaśnić — o ile w ogóle — transmisję genetyczną tylko w jednym z podtypów cukrzycy insulinoniezależnej.
Genetycznie uwarunkowane zmiany w budowie cząsteczki insuliny wydzielanej przez komórki B do krwi opisano dotąd w pojedynczych doniesieniach. Co prawda, gdy wykryto, że prekursorem insuliny jest jedno łańcuchowy polipeptyd — proinsulina, wysunięto hipotezę o genetycznie uwarunkowanym za¬burzeniu jego konwersji do insuliny w cukrzycy typu dorosłych (typu 2), ale później przekonano się, że procentowy stosunek obu tych peptydów w trzustkach chorych na cukrzycę insulinoniezależną jest taki sam jak u ludzi zdrowych. Znane są jednak mutacje wpływające na ten proces: w dwóch rodzinach opisano występowanie hiperproinsulinemii przekazywanej przez autosomalny gen dominujący, z tym że tylko w jednej z tych rodzin hiperproinsulinemia kojarzyła się z cukrzycą (p. str. 196). Jak dotąd,, znane są tylko pojedyncze przypadki cukrzycy typu 2, w których wykazano we krwi i w trzustce obecność insuliny o zmienionej budowie, z zachowanymi właściwościami immunologicznymi, natomiast z wyraźnie słabszym działaniem biologicznym [36, 43], Z rzadkości przytoczonych opisów należy sądzić, że chodzi tu raczej o sporadyczne mutacje, nie mające znaczenia epidemiologicznego w występowaniu cukrzycy typu 2. Nie można jednak wykluczyć, że z chwilą szerszego stosowania skomplikowanych, a obecnie dostępnych jedynie w nielicznych ośrodkach, metod badawczych, umożliwiających rozpoznanie nieprawidłowości budowy cząsteczek insuliny, liczba chorych na cukrzycą z tego rodzaju anomaliami okaże się znacznie większa. Wystąpienie cukrzycy w późniejszym okresie życia w tych przypadkach jest wynikiem prawdopodobnie tego, że „wadliwa’ insulina wywiera częściowo swoiste dla tego hormonu działanie biologiczne i dopiero czynniki diabetogenne związane ze starzeniem się doprowadzają do klinicznego ujawnienia się niedoboru prawidłowej insuliny.