Chorobowość i zapadalność na cukrzycę typu 2

Cukrzyca typu 2 stanowi w krajach rozwiniętych 85—90% wszyst¬kich przypadków tej choroby. Chociaż więc w prowadzonych dotąd w różnych krajach i różnych populacjach badaniach skryningowych nie rozróżniano po¬szczególnych typów cukrzycy, to przecież wyniki tych badań odpowiadają
w zasadzie chorobowości wskutek cukrzycy typu 2. Zamieszczone w tab. 1 da¬ne dowodzą zróżnicowania częstości występowania tej postaci cukrzycy w za¬leżności od grupy etnicznej, wieku, szerokości geograficznej i warunków śro¬dowiskowych. Jeżeli chodzi o kaukaską grupę etniczną, to do bardziej miaro¬dajnych należy zaliczyć badania epidemiologiczne przeprowadzone w latach siedemdziesiątych w Stanach Zjednoczonych A.P. Wykazały one, że ogólna chorobowość wskutek cukrzycy wśród ludności białej wynosiła 2,0% (wśród ludności murzyńskiej 2,4%), w tym w grupie wieku 17—44 lat 0,8%, w grupie wieku 45—64 lat 3,9%, zaś powyżej 65 r.ż. 7,6% [19]. Również w innych kra¬jach zamieszkałych przez kaukaską grupę etniczną chorobowość wskutek cu¬krzycy wynosi na ogół 1—2%, zaś 2—3% wśród ludności dorosłej i 6—7% wśród ludności po 65 r.ż.
W innych grupach etnicznych chorobowość wskutek cukrzycy typu 2 zależy najczęściej od stopnia modernizacji i standardu życia. W populacjach zacho¬wujących tradycyjny tryb życia cukrzyca typu 2 występuje rzadziej aniżeli w kaukaskiej grupie etnicznej, jednak z chwilą przyswojenia sobie przez te po¬pulacje standardu życia krajów rozwiniętych chorobowość wskutek tej posta¬ci cukrzycy szybko wzrasta i często przekracza wskaźnik charakteryzujący ra¬sę kaukaską. Przykładem tych zmian jest tubylcza ludność Nowej Zelandii — Maorysi; wśród mieszkających na wsi cukrzyca jest chorobą rzadką, natomiast wśród mieszkających w mieście występuje kilkakrotnie częściej aniżeli wśród pizedstawicieli kaukaskiej grupy etnicznej zamieszkującej ten sam obszar.
Częstsze występowanie cukrzycy wśród mieszkańców miast niż wśród ludności wiejskiej stwierdza się w wielu rejonach świata, w tym także w krajach zamieszkałych wyłącznie’ przez przedstawicieli kaukaskiej grupy etnicznej. Przekonującego dowodu na wpływ środowiska na częstość występowania cukrzycy typu 2 dostarczyły badania przeprowadzone wśród emigrantów, którzy w nowym miejscu zamieszkania uzyskali wyższy standard życiowy. Hindusi, którzy wyemigrowali do Singapuru, Melanezji, Afryki Wschodniej i Afryki Południowej chorują na cukrzycę (typu 2) znacznie częściej niż mieszkańcy Indii. Podobne zjawisko stwierdzono u emigrantów należących do innych grup etnicznych.
Wyniki badań epidemiologicznych przedstawione w tab. 1 przemawiają za tym, że w etnicznym i geograficznym zróżnicowaniu chorobowości wskutek cukrzycy typu 2 pewne znaczenie poza czynnikami środowiskowymi, determinującymi modernizację i standard życia, ma także szczególna predyspozycja do zapadalności na tę postać choroby. Opisano bowiem populacje, w których chorobowość wskutek cukrzycy typu 2 bądź osiąga wskaźniki wielokrotnie przewyższające podane wyżej liczby, bądź też jest zaskakująco mała. Największą częstość występowania cukrzycy typu 2, dochodzącą do jednej trzeciej, a nawet przekraczającą w starszych grupach wieku połowę badanej populacji, stwierdzono wśród niektórych plemion Indian północnoamerykańskich (Pima), a także w rejonie Pacyfiku wśród Mikronezyjczyków -zamieszkujących wyspę Nauru [60]. Z kolei bardzo mała chorobowość wskutek cukrzycy typu 2 charakteryzuje Eskimosów i Indian zamieszkałych na Alasce. Nieco rzadziej niż w Europie i Ameryce Północnej ta postać cukrzycy występuje w krajach Dalekiego Wschodu: Chinach, Japonii, Indonezji.
Zależność chorobowości wskutek cukrzycy typu 2 od pici kształtuje się odmiennie wśród różnych grup etnicznych i w różnych obszarach świata. Stwierdzono też zmianę stosunku liczby mężczyzn do liczby kobiet wśród chorych na cukrzycę na przestrzeni czasu. Jeszcze w XIX w. cukrzyca występowała w Eu¬ropie i Ameryce Północnej częściej u mężczyzn aniżeli u kobiet, obecnie jednak stwierdza się ją na tych obszarach częściej u kobiet, przy czym typowy
3 Patofizjologia
dla kaukaskiej grupy etnicznej stosunek liczbowy mężczyzn do kobiet chorych na cukrzycę wynosi około 1 : 1,5. Wśród tubylczej ludności Afryki, Bliskiego i Dalekiego Wschodu natomiast, a także w Azji Południowej, nadal częściej na cukrzycę chorują mężczyźni i stosunek mężczyzn do kobiet dotkniętych tą chorobą mieści się w granicach 2 : 1 do 3 : 1. W niektórych spośród tych grup etnicznych zaobserwowano zwiększanie się liczby kobiet chorych na cukrzycę w miarę wzrostu standardu życia. Przykładem są Murzyni amerykańscy, wśród których stosunek mężczyzn i kobiet chorych na cukrzycę wynosi obecnie 1 : 3, czy mieszkająca w miastach ludność tubylcza Australii, dla której analogiczny stosunek wynosi 1 : 2. Dokładniejsza analiza tego zjawiska do¬wiodła istotnego wpływu wieku na kształtowanie się chorobowości wskutek cukrzycy wśród mężczyzn i kobiet. W młodszych grupach wieku różnica po¬między obu płciami jest na ogół niewielka, dość często zaznacza się przewaga chorobowości wśród mężczyzn, i dopiero w starszych przedziałach wieku zaznacza się wyraźna przewaga występowania cukrzycy wśród kobiet. W cytowanych wyżej badaniach przeprowadzonych w Stanach Zjednoczonych A.P. ogólna chorobowość wskutek cukrzycy wśród kobiet wynosiła 2,4% wobec l,6°/o wśród mężczyzn, jednak do 65 r.ż. różnica pomiędzy obu płciami była nieznaczna i dopiero wyraźnie się zwiększyła w późniejszym okresie życia: chorobowość wskutek cukrzycy wynosiła wówczas wśród mężczyzn 6,0%, wśród kobiet 9,1% [19]. Ponieważ w tym okresie życia w kaukaskiej grupie etnicznej, a także w innych populacjach o wyższym standardzie życia, zaznacza się wyraźna przewaga kobiet, ostatecznie w liczbach bezwzględnych wśród chorych na cukrzycę kobiety przeważają nad mężczyznami. Przyczyny zwiększonej zapadalności na cukrzycę kobiet w późniejszym okresie życia są omówione w następnym podrozdziale.
W przeciwieństwie do chorobowości wskutek cukrzycy typu 1 chorobowość wskutek cukrzycy typu 2 wykazuje w ostatnich dziesięcioleciach dużą dyna¬mikę wzrostu. Jest on największy w krajach rozwijających się i liczba chorych na tę postać cukrzycy zwiększa się w miarę wzrostu stopy życiowej
1 modernizacji życia ludności tych krajów. Ze wzrostem chorobowości wskutek cukrzycy typu 2 należy jednak liczyć się także w krajach o wysokim stopniu uprzemysłowienia. Porównanie chorobowości wskutek cukrzycy w Stanach Zjednoczonych A.P. w latach 1965/66 i w 1973 wykazało przyrost częstości wy-stępowania tej choroby średnio o 40% — o 26% wśród mężczyzn i o 50% wśród kobiet [19]. Podobna analiza dokonana na podstawie rejestru chorych na cukrzycę w Niemieckiej Republice Demokratycznej wykazała wzrost całkowitej chorobowości w latach 1964—1981 z 1,07% do 3,5%, przy czym przyrost ten był głównie uwarunkowany wzrostem chorobowości wskutek typu
2. Można więc przypuszczać, że podobny przyrost chorobowości wskutek cukrzycy typu 2 występuje także w innych krajach uprzemysłowionych i że będzie on trwał nadal w ciągu najbliższych kilkudziesięciu lat. Tylko w nie¬wielkim stopniu można go tłumaczyć doskonaleniem metod diagnostycznych i wcześniejszym rozpoznaniem cukrzycy, bardziej istotne znaczenie ma zmiana struktury społeczeństw (ich systematyczne starzenie się) oraz wzrost zapadalności na cukrzycę typu 2 (p. niżej).
Prowadząc badania epidemiologiczne w kierunku cukrzycy z reguły wykiwano liczne przypadki cukrzycy dotąd nie rozpoznanej, a ponadto przypadki łagodnego zaburzenia przemiany węglowodanów, nie dającego objawów klinicznych i rozpoznawanego jedynie na podstawie odpowiednich te¬stów laboratoryjnych. Do niedawna określano je mianem cukrzycy utajonej, cukrzycy chemicznej bądź też nazwą „przypadków granicznych” (borderline cases).