Przez długi czas sądzono, że komponent genetyczny odgrywa większą rolę w etiologii cukrzycy typu 1 aniżeli cukrzycy typu 2. W istocie rzeczy jest odwrotnie i współczesne badania dostarczają przekonywających dowodów dominacji „swoistej” predyspozycji dziedzicznej przede wszystkim w cukrzycy typu 2, aczkolwiek także w tej postaci cukrzycy etiologiczny wpływ czynni¬ków środowiskowych jest duży.
Ważnych informacji na temat dziedziczenia cukrzycy dostarczyły badania bliźniąt jedno jaj owych. Okazało się, że zgodność występowania u nich cukrzy¬cy wynosiła około 50%, jeżeli cukrzyca ujawniła się u pierwszego z bliźniąt przed 40 r.ż. (typ 1) i blisko 100%, gdy wystąpiła po raz pierwszy u jednego z bliźniąt po 40 r.ż. (typ 2). Co więcej, te z bliźniąt chorych na cukrzycę typu 1, które same nie chorowały na cukrzycę, miały prawidłową tolerancję glukozy jeszcze po 10 latach obserwacji ,
Badania rodzeństwa poza bliźniętami także dowodzą zróżnicowania podłoża genetycznego cukrzycy typu 1 i 2. Wśród rodzeństwa osób z cukrzycą typu 1 ten sam rodzaj cukrzycy stwierdzono wielokrotnie częściej (5,5%) niż wśród rodzeństwa osób z cukrzycą typu 2 (0,14%). I na odwrót, cukrzyca typu 2 występowała kilkakrotnie częściej wśród rodzeństwa osób z tym samym typem cukrzycy aniżeli wśród rodzeństwa chorych na cukrzycę typu 1.
Podobny wniosek wynika z badań osób, których oboje rodzice mają cukrzy¬cę (diabetes mellitus conjugus). Wśród potomstwa małżeństw chorujących na cukrzycę typu 2 występuje głównie ten sam typ cukrzycy, przy czym chorobowość wczesna nie przekracza 10%, zaś chorobowość późna (do 80 r.ż.) może prawdopodobnie dojść ęlo 30%; ponadto u połowy dzieci tych małżeństw stwierdzono łagodne zaburzenia przemiany węglowodanów, odpowiadające nie¬prawidłowej tolerancji glukozy wg klasyfikacji WHO , Nie ma dotąd miarodajnych badań osób, których oboje rodzice chorują na cukrzycę typu 1, gdyż małżeństwa takie są bardzo rzadkie. Stwierdzono natomiast, że wśród potomstwa małżeństw, w których tylko jedno z partnerów chorowało na cukrzycę typu 1, a drugie na cukrzycę typu 2, częstość cukrzycy młodzieńczej (typu 1) była 6-krotnie większa niż wśród potomstwa małżeństw, w których oboje partnerzy mieli cukrzycę typu 2 (9% wobec 1,5%). Ciekawe jest spostrzeżenie, że w przypadkach gdy tylko jedno z rodziców chorowało na cukrzycę typu 1, a drugie było zdrowe (nie chorowało na cukrzycę), cukrzyca tego samego typu (1) występowała u potomstwa do 20 r.ż. znacznie (4 razy) częściej wtedy, gdy tą chorobą dotknięty był ojciec. Pozostaje do wy¬jaśnienia, czy różnica ta jest uwarunkowana genetycznie, czy też zależy od szczególnego wpływu na dziecko w okresie życia płodowego środowiska organizmu matki chorej na cukrzycę.
Dalszych dowodów, przemawiających za odrębnością podłoża genetyczne¬go obu omawianych typów cukrzycy dostarczają badania nad występowaniem cukrzycy wśród przodków osób chorych na cukrzycę. U dziadków osób z cukrzycą typu 1 częstość występowania cukrzycy typu 2 była taka sama, jak w populacji kontrolnej; nie była zatem większa aniżeli wśród przodków osób bez cukrzycy, czego należałoby oczekiwać przy założeniu, że oba typy cukrzy¬cy są uwarunkowane przez te same genotypy. W zgodności z tą obserwacją pozostaje inna, dotycząca występowania cukrzycy wśród rodziców bliźniąt jednojajowych: cukrzyca występowała u połowy rodziców par bliźniąt zgodnych, chorujących na cukrzycę typu 2 i tylko u 28% rodziców par bliźniąt nie¬zgodnych, z których osobnik chory reprezentował typ 1 tej choroby .
O ile przedstawione wyżej wyniki badań przekonywająco dowodzą różnicy podłoża genetycznego cukrzycy typu 1 i 2 i pogląd taki jest powszechnie uzna¬wany, o tyle mechanizmy transmisji genetycznej w obu typach tej choroby są nadal przedmiotem hipotez oczekujących na ostateczne potwierdzenie. Sprawę komplikują ponadto obserwacje przemawiające za zróżnicowaniem cukrzycy w obrębie poszczególnych typów, przy czym poza różnicami obrazu kliniczne¬go wchodzą w grę także odrębności uwarunkowania genetycznego poszczegól¬nych podtypów. Przedstawione poniżej omówienie etiologii poszczególnych postaci cukrzycy należy zatem pojmować jako hipotezy odzwierciedlające współczesny stan wiedzy, który mimo dużego postępu ciągle jeszcze nie wy¬jaśnia wielu kwestii związanych z przyczynami tej choroby.
