Zaburzenia przemiany węglowodanów, wywołane nadmiernym wytwarzaniem hormonów działających antagonistycznie wobec insuliny — najczęściej przy rozroście gruczolakowym lub rakowym odpowiednich gruczołów wewnętrznego wydzielania — zalicza się do cukrzyc typu 3. Jednakże bardziej subtelne zaburzenia sekrecji tych hormonów, po¬zostające jeszcze w granicach fizjologicznych, mogą także przyczyniać się do ujawnienia się cukrzycy u osób genetycznie do tej choroby predysponowanych, czyli do wystąpienia u nich cukrzycy typu 2. Uważa się, że znaczny wzrost zapadalności na cukrzycę kobiet w 5 i 6 dekadzie życia może do pewnego stopnia zależeć od będących wynikiem menopauzy zmian czynności przysadki i nadnerczy. Szczególne jednak miejsce w rozważaniu tych zależności zajmuje ciąża.
Już w ubiegłym stuleciu zauważono, że w ciąży dość często pojawia się cukromocz, który w niektórych przypadkach utrzymuje się po jej zakończeniu, dając początek klinicznie jawnej, trwałej cukrzycy. Z biegiem lat teza o diabetogennym wpływie ciąży ugruntowała się coraz mocniej. Stwierdzono, że umieralność z powodu cukrzycy była kilkakrotnie wyższa wśród kobiet zamężnych niż niezamężnych, podczas gdy nie było takiej różnicy między żonatymi i nie¬żonatymi mężczyznami. W dalszych badaniach wykazano, że na cukrzycę typu dorosłych (typu 2) częściej chorowały te kobiety, które rodziły, i że zapadalność na ten typ cukrzycy zwiększała się z liczbą porodów. W populacjach kaukaskich chorobowość wskutek cukrzycy typu 2 jest nieco większa wśród kobiet aniżeli wśród mężczyzn i wyrażono pogląd, że przyczyniają się do tego w dużym stopniu kobiety, które rodziły wielokrotnie; dopiero bowiem wśród nich zapadalność na cukrzycę jest większa niż wśród mężczyzn. Zauważono przy tym, że przebyte ciąże nie wpływają na przyspieszenie ujawnienia się cukrzycy; w pojedynczych przypadkach cukrzyca może wprawdzie pojawić się w czasie ciąży, jednak wśród przeważającej liczby wieloródek wystąpienie choroby przypada na późniejszy okres życia, który nie różni się bardzo od wieku, w którym ujawnią się cukrzyca u większości kobiet, które nie rodziły. Do pewnego stopnia zwiększoną zapadalność na cukrzycę typu 2 kobiet za¬mężnych i wieloródek można tłumaczyć większą częstością występowania u nich otyłości, ale w późniejszym okresie życia różnica masy ciała pomiędzy wieloródkami i kobietami, które nie rodziły, nie jest duża.
W wielu badaniach, które przeprowadzono zwłaszcza w ostatnich 30 latach, nie potwierdzono jednak znamiennej zależności pomiędzy zapadalnością na cukrzycę typu 2 a liczbą przebytych porodów. Takie „ujemne” obserwacje po¬czyniono po części i w populacji kaukaskiej, ale przede wszystkim w niekaukaskich grupach etnicznych, szczególnie wśród mieszkańców Ameryki Środkowej i na Dalekim Wschodzie (Pakistan, Indie, Malezja), a także w grupach etnicznych cechujących się bardzo dużą zapadalnością na cukrzycę typu 2 (Indianie północnoamerykańscy Pima). W większości tych grup etnicznych kobiety rodzą z reguły wielokrotnie, a mimo to chorobowość wskutek cukrzycy jest wśród nich mniejsza aniżeli wśród mężczyzn .
Z przeglądu piśmiennictwa dotyczącego tego zagadnienia nasuwa się wniosek, że diabetogenny wpływ ciąży jest prawdopodobnie słaby i w badaniach epidemiologicznych może być maskowany przez inne wpływy środowiskowe, jak wiek i masa ciała. Być może, jest on ponadto modyfikowany przez nie znane dotąd czynniki genetyczne (etniczne). Zmiany hormonalne i metaboliczne, jakie występują w każdej ciąży, stwarzają niewątpliwe obciążenie czynnościowe dla komórek B, prawdopodobnie jednak nie jest ono wielkie, a zarazem jest ograniczone w czasie. Może jednak w razie genetycznie determinowanej dysfunkcji komórek B spowodować niewydolność tych ostatnich i doprowadzić do klinicznego ujawnienia się cukrzycy. Za taką interpretacją dość przekonywająco przemawia rzadsze występowanie cukrzycy w rodzinach wieloródek chorych na cukrzycę, co tłumaczy się w ten sposób, że duża liczba ciąż doprowadza do ujawnienia się cukrzycy nawet w razie „mniejszej dawki” zmutowanych genów. Biorąc pod uwagę te wszystkie fakty, w nowej klasyfikacji cukrzycy zaakceptowanej przez WHO wyróżniono jako oddzielny typ zaburzeń przemiany węglowodanów cukrzycę ciężarnych nie tylko z uwagi na zagrożenie, jakie stanowi ona dla płodu, ale także dlatego, że wyraża ona zwiększoną możliwość wystąpienia trwałej cukrzycy w późniejszym okresie życia.
