Podług tej teorii, opracowanej przez Pincusa i White przed 50 laty na podstawie wyników ankietowych badań nad częstością występowania cukrzycy w rodzinach osób ze znaną cukrzycą, choroba ta jest przekazywana przez autosomalny gen recesywny (d) o niepełnej penetracji . Oznacza to, że homozygotyczny genotyp dd determinuje jedynie istnienie predyspozycji do cukrzycy, a nie wystąpienie samej choroby, i że do jej klinicznego ujawnienia się przyczyniają się także inne czynniki, nie związane ze swoistym genotypem dd, określane mianem czynników środowiskowych. Obliczono, że siła penetracyjna genu cukrodajnego d wynosi około 25°/o, przez co należy rozumieć, że w okresie do 85 r.ż. tylko u ’/4 homozygot dd wystąpią kliniczne objawy cukrzycy. Przyjmując to założenie obliczono, że częstość występowania genu cukrzyco rodnego w populacji kaukaskiej wynosi 20—25%, zaś homozygotyczny genotyp dd (predyspozycja do cukrzycy) występuje u 5% osobników populacji. Wyliczono także prawdopodobieństwa wystąpienia genetycznej predyspozycji do cukrzycy (genotypu dd) w zależności od stopnia pokrewieństwa z osobami chorymi na cukrzycę .
W ciągu ostatnich 20 lat teoria recesywnego dziedziczenia cukrzycy u ludzi była wielokrotnie krytykowana, a wysuwane pod jej adresem zastrzeżenia stanowiły uzasadnienie teorii dziedziczenia wielogenowego (p. niżej). W świetle współczesnych badań nie wydaje się jednak, by hipotezę dziedziczenia recesywnego można było jednoznacznie odrzucić. Głównym jej błędem jest przy¬jęcie jednolitego podłoża genetycznego wszystkich postaci cukrzycy, której zróżnicowanie przypisywano zróżnicowanemu wpływowi czynników dodatkowych. Jeżeli jednak wychodzi się z założenia genetycznej heterogenności cukrzycy u ludzi, wówczas nie można wykluczyć, że model autosomalnego dziedziczenia recesywnego występuje w niektórych postaciach cukrzycy czy w pewnych populacjach. Nowe światło na tę sprawę rzucają badania nad strukturą genu insulinowego, mieszczącego się na krótszym ramieniu chromosomu 11. Wykazały one u około 10—20% chorych z cukrzycą typu 2 obecność nie¬prawidłowych dużych alleli (alleli U) tego genu, zawierających od końca 5′ dodatkowy fragment DNA liczący 1600 par zasad, przy czym kojarzenie to było znacznie większe w przypadku występowania pary alleli aniżeli w przypadku pojedynczego allelu. Wśród Indian Północnoamerykańskich z plemion Pima i Seminole rozkład wartości glikemii po posiłkowej jest dwuwierzchołkowy, a więc typowy dla autosomalnego dziedziczenia recesywnego.
Za możliwością autosomalnego dziedziczenia recesywnego niektórych postaci cukrzycy typu 2 u ludzi przemawiają także porównawcze badania u zwierząt. Samoistna cukrzyca u zwierząt jest wyraźnie genetycznie zróżnicowana, a jedną z udokumentowanych form przekazywania tej choroby jest autosomalne dziedziczenie recesywne.
